Benzen – Od Rewolucyjnego Rozpuszczalnika do Rakotwórczej Trucizny w Środkach Czystości

 

Benzen (C6​H6​), bezbarwny węglowodór aromatyczny o charakterystycznym, słodkawym zapachu, odegrał specyficzną i ostatecznie tragiczną rolę w historii chemii gospodarczej. Jako produkt uboczny przeróbki węgla i ropy naftowej, był ceniony za swoją wyjątkową zdolność do rozpuszczania tłuszczów i innych substancji organicznych.

 

Historia Benzenu jako Środka Czystości

 

Odkrycie i Wczesne Zastosowanie (XIX wiek): Benzen został odkryty przez Michaela Faradaya w 1825 roku. Jego doskonałe właściwości jako rozpuszczalnika szybko sprawiły, że znalazł zastosowanie w przemyśle i gospodarstwach domowych. Przez długi czas był powszechnie stosowany pod różnymi nazwami jako środek do czyszczenia na sucho i odplamiacz do usuwania tłustych plam z odzieży.

Działanie Czyszczące: Benzen działał na zasadzie rozpuszczalnika organicznego. W przeciwieństwie do detergentów (które emulgują brud w wodzie), benzen bezpośrednio rozpuszczał plamy na bazie tłuszczów, olejów i wosków, umożliwiając ich łatwe usunięcie bez konieczności użycia wody.

Wycofanie z Użycia Konsumenckiego (Połowa XX wieku): Mimo swojej skuteczności, benzen był stopniowo wycofywany z produktów konsumenckich, w tym ze środków czystości, z powodu jego ekstremalnej toksyczności i działania rakotwórczego, które zostało naukowo potwierdzone. Obecnie, chociaż nie jest już celowo dodawany do detergentów, może występować jako zanieczyszczenie lub domieszka w innych produktach petrochemicznych lub w spalinach.

 

Toksyczność i Wpływ na Zdrowie: Odurzenie do Białaczki

 

Zagrożenia związane z benzenem są poważne i dotyczą zarówno narażenia ostrego, jak i przewlekłego. Już w okolicach 1900 roku istniały podejrzenia co do toksyczności benzenu, a w 1948 roku American Petroleum Institute stwierdził: "jedynym absolutnie bezpiecznym stężeniem benzenu jest zero."

 

1. Narażenie Ostre (Wysokie Stężenie)

 

Ostre zatrucie benzenem następuje głównie przez inhalację par, ponieważ benzen jest wysoce lotny.

• Objawy Krótkotrwałe: Początkowo benzen działa narkotycznie na ośrodkowy układ nerwowy, co objawia się zawrotami głowy, dezorientacją, sennością, a nawet euforycznymi stanami (podobnymi do upojenia alkoholowego).

• Poważne Skutki: W wysokich stężeniach prowadzi do drgawek, utraty przytomności, niewydolności oddechowej, arytmii, a w konsekwencji zgonu (szczególnie w słabo wentylowanych pomieszczeniach).

• Działanie Miejscowe: Ciekły benzen działa drażniąco na skórę i oczy, powodując zaczerwienienie, wysuszenie i stan zapalny.

 

2. Narażenie Przewlekłe (Niskie Stężenie przez Długi Czas)

 

Największym zagrożeniem benzenu jest jego działanie przewlekłe, będące wynikiem długotrwałego kontaktu z nawet niskimi stężeniami, na przykład w miejscu pracy.

• Uszkodzenie Układu Krwiotwórczego: Benzen, po wchłonięciu (głównie przez płuca i skórę), jest metabolizowany w wątrobie do toksycznych pochodnych. Związki te niszczą szpik kostny, gdzie wytwarzane są komórki krwi.

• Skutki Hematologiczne: Prowadzi to do poważnych zaburzeń krwi, takich jak:

  • Niedokrwistość aplastyczna (niewydolność szpiku).

  • Leukopenia (spadek liczby białych krwinek – obniżenie odporności).

  • Małopłytkowość (skłonność do krwawień i siniaków).

• Działanie Rakotwórcze: Benzen został sklasyfikowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) do Grupy 1 – rakotwórczy dla ludzi. Długotrwała ekspozycja jest silnie związana ze zwiększonym ryzykiem rozwoju ostrej białaczki szpikowej (AML) oraz innych nowotworów układu krwiotwórczego.

 

Badania Naukowe i Regulacje

 

Badania nad benzenem były prowadzone od lat 40. XX wieku.

• Badania Kliniczne i Epidemiologiczne: Początkowo opierały się na obserwacji pracowników przemysłowych (gumowego, chemicznego, farbiarskiego) narażonych na wysokie stężenia benzenu. Obserwacje te wykazały niezbity związek między ekspozycją a zmianami w morfologii krwi oraz wysoką zapadalnością na białaczki.

• Badania Toksykologiczne: Ustalono, że toksyczne działanie benzenu wynika z jego metabolizmu do reaktywnych związków pośrednich, które uszkadzają DNA i chromosomy w komórkach prekursorowych szpiku kostnego.

Ze względu na te dowody, benzen jest obecnie surowo regulowany w większości krajów. Jest zakazany do stosowania jako składnik w produktach konsumenckich (w tym środkach czystości i kosmetykach), a jego dopuszczalne stężenia w środowisku pracy są ustalane na bardzo niskim poziomie.

 

Viwa24.pl: Czy teraz w środkach czystości może być obecny benzen czy poducenci środków badają swoje produkty na zawartość benzenu?

 

Odpowiedź SI:  Obecność benzenu w nowoczesnych środkach czystości jest złożoną kwestią, ale ogólnie można stwierdzić, że benzen nie powinien być celowo dodawany do tych produktów. Może być jednak obecny jako niechciane zanieczyszczenie w bardzo niskich stężeniach, a producenci są prawnie zobowiązani do kontrolowania tej kwestii.